Joris-Karl Huysmans (właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans; ur. 5 lutego 1848 w Paryżu, zm. 12 maja 1907 tamże) – francuski pisarz, skandalista. Kojarzony z dekadentyzmem.
Fragment książki „Pisarze nawróceni” Josepha Pearce’a
Trudny do przecenienia wpływ na pogrążenie się [Oskara] Wilde’a w dekadencji miało A Rebours (Na wspak)*, dzieło francuskiego powieściopisarza Jorisa-Karla Huysmansa, przyjęte entuzjastycznie jako niezastąpiony przewodnik po libertyńskim stylu życia. Bohater tej książki, Des Esseintes, intelektualny dandys oddany pogoni za przyjemnością, stał się wzorem do naśladowania dla nowego pokolenia aspirujących buntowników. Niemal natychmiast Whistler pogratulował Huysmansowi jego „cudownej książki”, Paul Valery ogłosił ją swoją „biblią i lekturą do poduszki”, a Paul Bourget, w owym czasie bliski przyjaciel Huysmansa i Wilde’a, wyznał, że jest jej wielkim wielbicielem. Jednak, prawdę mówiąc, niewielu zachwyciło się Na wspak bardziej niż sam Wilde. W wywiadzie udzielonym „Morning Post” stwierdził: „ostatnia książka Huysmansa jest jedną z najlepszych, jakie kiedykolwiek czytałem”. Rozmiary jej wpływu na późniejszą moralność Wilde’a można ocenić na podstawie reakcji Doriana Graya, który czytając książkę przypominającą powieść Huysmansa, odkrywa, iż „bohater, ten wspaniały paryżanin… stał się dla niego jakby prototypem. Istotnie, zdawało mu się, że cała ta książka zawiera dzieje jego życia, spisane wcześniej, niż je przeżył”. Zdaniem Wilde’a bohater Huysmansa „próbuje niejako połączyć w sobie wszystkie nastroje, jakim podlegał duch świata, w równej mierze kochając z powodu ich sztuczności wszystkie owe rezygnacje, które ludzie zwą niesłusznie cnotami, jak i owe naturalne bunty, dziś jeszcze przez mędrców uważane za grzechy”. Według Andre Raffalovicha, Wilde zachwycał się zwłaszcza tą częścią Na wspak, w której jej główny bohater wspomina pewną erotyczną przygodę, różną od wszystkich innych, jakie były jego udziałem, bo homoseksualną.
Nie ulega wątpliwości, że Huysmans wywarł na Wilde’a wpływ tyleż głęboki, co niepoczciwy. W rezultacie doszło do całkowitego odwrócenia funkcji moralnych. Cnoty były teraz czymś sztucznych, podczas gdy grzech – naturalnym buntem. To, co niesłuszne, było słuszne, a to, co słuszne, niesłuszne. Krótko mówiąc, Na wspak „było zatrutą studnią”, z której Wilde pił z prawdziwą przyjemnością. Truciźnie tej nie oparł się również sam Huysmans, który w następnych latach zainteresował się magią, co doprowadziło do powstania powieści La Bas. Satanistyczny mistycyzm tej książki zdawał się zarówno fascynować, jak oburzać jej autora.
Rok po opublikowaniu La Bas w 1891 roku Huysmans w swej autobiografii, En Route (W drodze) pojednał się z Kościołem rzymskokatolickim. Wygląda na to, że ten dramatyczny powrót do chrześcijaństwa wywarł również pewien wpływ na Wilde’a. Kiedy w 1898 roku Maurice Maeterling poinformował Wilde’a, że Huysmans wstąpił do klasztoru Wilde odpowiedział ze „musi być cudownie oglądać Boga przez witraże. Być może ja również pójdę do klasztoru”.
* Na wspak (fr. À rebours) — wydana w 1884 roku najsłynniejsza powieść francuskiego pisarza Jorisa-Karla Huysmansa i jednocześnie punkt wyjścia dla wszystkich jego późniejszych dzieł. Jest to najwybitniejszy przykład literatury dekadentyzmu (z nawiązaniem do symbolizmu), odważne zerwanie z charakterystycznym dla wcześniejszej twórczości Huysmansa naturalizmem spod znaku Zoli. Głównym bohaterem jest diuk Jan des Esseintes, znudzony życiem jedyny potomek arystokratycznej rodziny. Książka jest właściwie katalogiem gustów prawdziwego dekadenta i w swoim czasie uzyskała nawet określenie „biblii dekadentyzmu”. Inspirował się tym dziełem sam Oscar Wilde, tworząc Portret Doriana Graya. Szerszą sławę Na wspak zdobyła w 1895 roku, podczas procesu Oscara Wilde’a, kiedy określono ją mianem książki „sodomicznej”.
Znani chrześcijanie 